Buzul çağında dünya nasıldı? | Teke Tek Bilim
videosundan fısıltılanmıştır. Videoya ulaşmak için Linki kullanabilirsiniz https://www.youtube.com/watch?v=4_ff5c8frIw.
Şimdi sırayla ponordan başlayarak hızla bu kaş şekilleri neye benziyor onu bir görelim bundan sonrasını alalım. Çobak önünde Recep abi. Şimdi ha önce Lapyalardan başlayacağız. En yaygın görülenler bunlar. Fransızca Lepye veya Lepye denen, Almanca’da Kaan deniyor bunlara. Languedoc bölgesinde de Kehisa diyorlar Fransa’da. Bunlar
Bunlar yüzeyde çözülen kayalarda çatlakları kullanarak o çatlakları yeğenişletiyor. Bu mağara ve karstik yapıları ilk adımı. Bundan sonrasını alalım. Bak ne hale gelmiş yüzey. Bu gayet tanıdık bir görüntü. Evet bizim Toroslar’ın tamamı. Bundan sonrasını alalım. Bak bu gene bizim Toroslar da Mut Platos’un. Nasıl oyulmuş. Ermeni’nin altı. Evet devam. Bu Kalanklar bölgesinde Fransa’da. Şuraya bak Fatih bunların üzerinde yürüdün mü ayakapları parçaladın. Fotoğrafa bakınca çamur değil mi? Bu çamur değil. Bu kaya. Kaya? Ayakapları parçaladın. Bundan sonrasını alalım. Bak burada Lapyalar’ın ilk adımlarını görüyorsun. Burada ufak ufak açıyor. Bu da Kalanklar bölgesinde. Rahmetli Doğan Hoca ile oradaydık. Doğan Kubanlı. Cevdet de vardı. Beraber dolaştık buraları. Bundan sonrasını alalım. Bak görüyor musun nasıl açmış. Devam arkadaşlarım. Evet devam. Devam. Bak görüyor musun? Bak görüyor musun tabakı bak. Hah bu güzel işte. Fransız Alplerinden bu.
Bundan sonrasını alalım. Ben bunları hep Buzullar yapıyor zannederdim. Buzullarda da oluyor. Buzullarda da oluyor. Bak. Toroslar. Toroslar da var mı? Alpler. Aynısı be. Aynısı. Birey Fransa’nın üst tarafları falan aynı bölüş. Bundan sonrasını alalım. Bak bunlara Yivli Lapya deniyor. Görüyor musun ne hale getirdin? Onları niye öyle? Suyun aktığı yerler var. Yine gelme. Yine gelme. Yine gelme. Yine gelme. Yine gelme. Yine gelme. Yine gelme.
Yine gelme. Yine gelme. Gelmezden aynı bölüm. Bundan sonrasını alalım. Bak. Nasıl açmış. Görüyor musun? Bunu Buzullar’da da görüyorsun. Bundan sonra aşağıda şey mi oluyor? Mağaram oluyor. Evet. Oraya gidiyor. Bundan sonrasını alalım. Şimdi bu Kamenica denilen bir Lapya türü. Bunu gördüğüm ben Kuyuzan’ı denir. Bu şu kadar bir şey. Burada yağmur suyu birikiyor. Yavaş yavaş yavaş yavaş eritiyor orayı.
Bu Kamenica da tabii Sırbistan’dan geliyor. Sviçre. Bundan sonrasını alalım. Peki bu kadar simetrik olmasının nedeni ne? Çünkü su birikiyor. Orada. Genellikle… Şey olarak dairesel birikiyorlar. Ama çok simetrik. Bayağı bir daire. Bayağı bir daire. Bu… Büyüğü buna kaos diyorlar. Bu devasa Lapya var bunlar. Bunlar da Lübnan’dan. Bundan sonrasını alalım. Şimdi… Ponora bakalım. Ponor neye benziyor? Edem’in gösterdiği gibi. Hayır. Değil mi o? Bundan sonrasını alalım. Bak. Fransızca’da Pert diyorlar buna. Suyun kayboldu. Buradan böyle aşağıya iniyor. Ve içeride mağarayı oluşturuyor.
Şimdi yüzeyde neye benziyor bu? Bundan sonrasını alalım. Bak. Bu aşağıda mağara yapıyor. Evet. Direkt aşağı gidiyor. Bu Almanya’dan bir ponor bu. Bundan sonrası… Ama… Bu bütün ponorlar… Yerde açılmış deliklere benzemiyorlar. Çok küçük mağara ağızlarına benziyor. Küçük ama.
Bundan sonrasını alalım. Bu Fransa’daki Lascaux… Mağarası var ya Dordogne’de. Onun ilk keşfi 1940’ta bir köpek düşüyor bunun gibi yuvarlak bir delikten içeriye. Herhalde tamamen buna benzeyen bir geometri. Mesela bu da bir ponor. Bu Postojna’da. Slovenya’da. Bu suyun buradan gidiyor yok oluyor. Bundan sonrasını alalım.
Siz pardon bunları mı dalıyorsunuz? Buradan gidiyor musunuz? Bunun peşinde oraya giriyorsunuz. Çok farklı olanları bizde de var. Evet. Bak mesela bu da Almanya’da. Bunun ucu nereye gider? Ne olur sıkışır mıyım? Şöyle söyleyeyim. Bizdeki bir mağara keşfi 10-15 sene sürebiliyor. Onun için her aşaması… Seneler boyunca devam ettiği için bilerek gidiyoruz. Yani çok korkacağımız bir alanda çalışıyoruz. Tabii canım muazzam bir şey.
Bundan sonrasını alalım. Şimdi… Dolinlere bakacağız. Ponor oldu. Biraz daha genişletiyor. Dolin oluşuyor. Dolin de biliyorsun zaten vadi demek. Bundan sonrasını alalım. Dolinler… Bu hani yüzey… Yüzü… Şey olmuş… Ne derler? Çiçek bozuğu derler. Çiçek bozuğu gibi olmuş insanların… Yüzüne benzer. Bak.
Bundan sonrasını alalım. Bak. Görüyor musun Dolinleri? İki ter adam bunlar. Bunun altında kesin mağara var yani. Tabii yüzey… Yüzey yakıntısı yok. Bundan sonrası… Su birikemiyor. Aşağı gidiyor direkt. Bak. Görüyor musun? Kentucky’de bu da. Mahmut mağaraların olduğu yerde. Bundan sonrası. Çeşitli Dolinler var. Çökme Dolinleri var. Erime yani çözülme Dolinleri var. Alttan yıkılıyor bazen. Alttaki mağara çöküyor. Dolin oluşuyor. Akarsu havzası yüzeyi Dolinleri var. Onlar sünnetli. Bundan sonra… Bir Dolin oluşmasını görüyoruz. Boşluk oluşuyor önce. Üstü çöküyor. Böyle bir çöküyo.
Bu böyle yukarıdan girilen mağaralar vardır. Bu onlardan mı öyle bir şey mi? Evet. Onlara başlangıcı değil. Bundan sonrasını alalım. Bu… Hırvatistan’da Velebit Ulusal Parkı’nda bir çözülme Dolini bu. Boyutlar hakkında da bir fikir edilsin diye. Bundan sonrasını alalım. Gene aynı yerde.
Velebit Parkı’nda. Bu belki sonunda bir yerde. Burası çökecek aşağı belki. Bundan sonrasını alalım. Bak Florida eyaletinin çökme Dolini. Bunlar bazen biliyorsun evin altında çöküyorlar. Evi de götürüyor. Bundan sonrasını alalım. Büyüsünler. Obruk dediğimiz şey bu değil mi? Obruk bunun büyüğü. Büyüğü yani. Bundan sonrasını alalım. Bu Japonya’da küçük bir Dolin. Çeşitli boyutlarda olabiliyor. Bundan sonrası. Genel bir yorulma yolu isterseniz ayakta kaldınız. Yok. Şimdi bak. Dolinler birleşerek uvala denen, daha büyüklü birçesine oluşturuyorlar. Bu uvalaları birleştiren bir çöküntü. Bu çöküntüleri oluşturuyorlar.
Daha büyüklü birçesine oluşturuyorlar. Bu uvalaların bir tanesini Sveets çok güzel çizmiş. Bunu görelim. Bir sual. Ihlar havadisi böyle bir şey midir? Yok. Nasıl? Sveets’in kendi kaleminden. Onu Jömanfoloji kitabından aldım ben buna. Bu Charlie Chui var ya, bizim Yelena. Dehşet güzel bir kızdır.
O konuda girmeysek sonra başımız belaya giriyor. Niye ya? Çok da akıllı bir kız bu. Tamam de boş ver sen. Bu çeşitli uvalalar bunlar. Bu Bates Kalden’de Fountain Z uvalası. Bundan sonrasını alalım. Uvalalar birleşerek poliyeleri oluşturuyorlar. Poliye görelim. Poliyenin içinden bir şey var. Poliyenin içinde çeşitli yer şekilleri olabiliyor. Mesela şunlara hum deniyor. Hum. Kalıntı tepeler bunlar. Bundan sonrasını alalım. Bu Piano Grande dedikleri şeyleri İtalyanların öyle bir yer. Büyük düzlük demek. Bak. Geliyor, pon orada kayboluyor. Su geliyor oradan gidiyor.
Burası güneyi mi apelinlerin? Bu Kireçtaşı apelinlerden. Doğusu diyeyim sana. Bu Janos de Libar, İspanya’da poliye. Toros’un nerededir? Elmal, Kestel. O şeyler poliyelerdir büyük. Eberlui. Bunlar aklında güzel makalede.
Bunlar aklında güzel makaleye yayınlamıştır. Bu Hırvaristan’da Gatsko poliyesi. Bundan sonrasını alalım. Bak. Bazen bu poliyelerin ponorları tıkanır. Subasa. Görüyor musun? Bundan sonrasını alalım. Gene Pheneos poliyesi. Kısmi Visel. Olmuş burada da.
Bundan sonra. Ceylan bunun hepsini göstereceğiz ki program biter söyleyeyim. Bir daha programı alırız sonra. Yok hayır bak. Bu abi dünyanın en büyük poliyesi. Katara depresyonu. Bu deniz seviyesinin altında. Diyeceksin bu nasıl oluştu şimdi bizim konumuza geliyoruz. Bundan sonrasını alalım. Bu Katara depresyonu mu? Bir ara Mısırlar düşünmüşler. Denize bağlayıp.
Burayı bir liman yapsak mı diye. Bundan sonrasını alalım. Böyle gözüküyor Katara depresyonu. Sanki orada göl varmış, o kurumuş gibi. Bir sonraki. Görüyor musun tabanını? Yatay tabakalı çünkü. Bundan sonrasını alalım. Bak küçük humlar var.
Bir sonrasına geçelim. Bak daha büyük bir hum. 2 kademeli görüyor musun burada? İki ayrı kayalıştırı var çünkü. Rüzgar açılması da olmuş sanki üzerlerinde değil mi? Üst taraf biraz öyle görünüyor. Bundan sonrasını alalım. Bak. Geçmiyorsan ve erken piliyorsan da görüyor musun Akdeniz ne hale gelmiş. Fatih bütün Akdeniz’in suyu çekilmiş. 2000 metreden fazla. Bak bütün suyu çekilmiş.
Fazla. Bak bütün şurası. Şu an itibaren konuştuğunu duymayacak. Öyle mi? Yok bir mikrofon daha varmış. Alayım. Tamir edeyim. Sen dişine bak. Su burada. Bir de birazcık burada kalmış. Bu deniz seviyesi düştüğü için Katara’daki karstik sistem buraya akıyor. Şunun cebine koyabilirsiniz. Sağ ol. Devam. Obruklara geldik. Bunlar bu Dolinlerin daha büyük ve derini. Bundan sonrasını alalım. Bunlara Çenot ediyorlar Yükatan’da. Obruk platosu burası. Şeğin güneyinde. Ne derler? Tuz. Bunun yer aldığı suların, biletin kullanması, çekmesi falan alakası var mı? Yok mu? Var tabii. Fazla çeker. Su seviyesini düşürürsen. Bak görüntü bak. Şu mesela kızaren obruğu. Dikkat edersen su çekilmiş. İn suyuma arasında da yaklaşık 30-40 metre çekilme var. Öyle mi? O tabi kuraklıktan da oldu.
Mesela petrol çıkarılan yerde de petrol dışarıya pompalandıkça aşağıya. Houston. 2 de 1 de firelandırayım. Ortada olduğu bir sürü yer. GPS’ten de görülüyor. Bundan sonrasını alalım. Bu kızören’den çeşitli manzaralar. Bunları çabuk çabuk geçebilirsiniz. Gidelim. 79’a geçelim arkadaşlar. Bu mesela su seviyesi obruklarda.
Bu ne öyle? Kocamanlar. Bu hamalarda bir obruk. Bu bir şeyde Meksika’da vardı. Obruk gibi ama deniz girer altına. Çenoteler. Devam. Florida’da var. Devam arkadaşlar. Bu Kanada’da bir obruk. Şimdi Götemara felaket. Bak bak bak. Bu felaket.
Evet bu Götemara city’de 2010’da çöktü. Sen bunun haberin olmuştu. Adam öldü buraya. Ev olduğu gibi gitti. İçinde de zavallı yatıyormuş. Kaç metre var derinliği? Bilmiyorum. Ama yani bu 50-30 metre vardır. Devam. Travertine conileri var. Onları geçeriz.
Bak şu hambeydekiler bunlar. Bunlar da obruk gibi aslında. Su çıkıyor. Yok yok. Gene kireç taşı. Su kusuyor bunlar. Volkan gibi. Ama su çıkıyor. Devam. Hızla geçin. Bak görsün millet. Tabakalığa gidin. Bir tane orada koni görüyor musun? Koninin içine bakalım. Bir soru kardeşim. Bak görüyor musun?
Ne var? Bir sonrakine bak. Bak bu faal. İçinde su var. Köylüler kullanıyor bunu. Bu yaraltı suyu. Bundan sonrasını alalım. Yağmur suyu birikmesin yani. Bak bak. Görüyor musun? Kullanıyorlar. Su çekiyorlar. Bu bizim semih. Öğrenci. Şimdi Londra’dan gitti. Mezun oldu gitti. Bundan sonrakini alalım. Bak. Bu da bir şey. Bu da bir şey. Bu da bir şey. Bu da bir şey. Bak. Bir traverten konisinin bacası içinde su. Bundan sonrasını alalım. Fahal bir traverten konisi. Geçelim. Şuna benziyor Fatih. Bizim Cihanbeyli’deki traverten konileri. Şimdi bunu traverten konilerine atlayalım istersen. Cihanbeyli Tuzgölü’nün batısı oluyor. Güneyi oluyor.
Güneyi. Güneyi de olabilir. Şimdi abiciğim biz… Şeye gidelim mi? Nereye gidelim? Slide 98 mi? 100’e gidelim. 100. Slide 100. Geldik. Bu, mesela bir de Britannika’dan alınmış. Çok basitleştirilmiş.
Yere yeraltıda inen su bak ne yapıyor. Bağrıları genellikle su oluşturuyor. Kireç taşları da su oluşturuyor. Bunlara bir devasa olabiliyor. Şeye bakalım. Bir tane keşfedildi de 300 metre falan tabanı varmış. Geliyoruz. Bir tane böyle. Bundan sonraki… Mamut mağarası. Tünellerinin toplam uzunluğu 628 km. Muazzam bir şey.
Bir şey soracağım burada. Lafını kestim. Amerika’da bir mağara var meşhur böyle içinde böyle kristaller var. Meksikadaki. Hips mağaralı. Çok acayip. Yani çok sıcak. Ve kimse dokunmadığı için o hips kristalleri 10-12 metre uzunluyor. Tablo gibi çok güzel. Karis partisi bağrılır diye geçiyor. Değil mi hocam? Evet evet ama bu yani… Bayağı sıcak, bayağı derinde. Hips kristalleri de onun için 12 metre ya.
Hips kristalleri büyümesine müsait ortam. Burayı şimdi bayağı bir koruma altına almışlar. Zaten kapattılar. Çok özel izinle giriliyor. Zaten yani… Kıyafetli girersen ölürsün. Tamam mı şimdi devam edelim. Bak Mamut mağarasının görüyor musun? Mağaranın içinde bir obruk aslında bu. Ne kadar derin. Bundan sonrasını alalım. Bak… Akarsu’yun izlerini görüyor musun kenarlardan? Nasıl yontmuş. Ve bak altta çamur var. Eriyemeyen malzeme kalıyor. Bundan sonrasını alalım. Bak İmdiyana’daki mağaralar… Yatay mağaralar. Çünkü… Dümdüz… Yatay tabakalar…
Bunlar arasını eritiyor ve bunlar oluşuyor.
İlk Yorumu Siz Yapın