Kuantum internetin farkı ne? Dr. Kadir Durak yanıtladı
videosundan fısıltılanmıştır. Videoya ulaşmak için Linki kullanabilirsiniz https://www.youtube.com/watch?v=gW29O68lw50.
Kadir Hoca’m, şimdi bir şey merak ettim. Quantum’la ilgili, burada SNL-Cenerpio hoca gelmişti. O bizi Quantum mekaniğinin uygulama alanlarıyla ilgili olarak çok net ve hoşgeler anlattı. Hayatta ilk defa Quantum’la ilgili bu bir şeymiş hissine kapıldığım gündür o gün. Çünkü ondan önce bunu niye öğreniyoruz ki? Bilmeseydi olur neviyle böyle bir ahmakçı yaklaşımı vardı. Şimdi bu neyi değiştiriyor? Yani böyle bir şeyi bilmek.
Bu Nobel’in verilmesine dolan ispat neyi değiştiriyor? Uygulama da neyi değiştiriyor fizik uygulamada? O videoyu ben de izledim. Daha doğrusu yayını izledim. Orada anlatılan uygulamalar aslında birinci Quantum devrimi diye geçer. Yani o NMR cihazları, laser diyotlar, diyotlar ve transistörler vs. Bunlar aslında birinci Quantum devrimidir. Şu an biz ikinci Quantum devriminden bahsediyoruz. Bunun teknolojik uygulamaları aslında gündemde.
Bu beleşitsizliğiyle Quantum haberleşme mesela. Az önce bahsedilen dolanık parçacıkların uzaktan birbirleriyle Quantum korülasyonlar göstermesini anahtar dağıtımı yapıp o anahtarı kriptografik haberleşmede uyguluyoruz. Bu tam olarak dolanık fotonlarla yapılabilen bir şey. Hatta bu da 90’lı yılında. Yani biz yapıyoruz. Uyduran da yaptık. Denizlerini yaptık. Bu uzayda da yapıldı.
Çünkü o da ayrı bir konu. Quantum çekim ile uyuşmuyor, problemler var. Tam bir teor olmayabilir mi? Tartışmalar da var. Dolayısıyla biz hani uydu gönderip uzayda bu dolanıklık, beleşitsizliği ihlali deneyini yapmak istediğimiz zaman teoriciler göremeyebilirsiniz. İşte o yer çekim dalgalanmalarından dolayı göremeyebilirsiniz demişlerdi. Ama gözlemledik, gördük. Dolayısıyla uzayda da yani o etkilenmiyor ondan o kadar. Bunun uygulamaları ne olur kısmında? İlk önce şeyle başlayayım isterseniz. Bu beleşitsizliği ihlalin deneyici için anlamı nedir? Bizim için filtredir. Mesela dolanık fotonları gönderdik uzak mesafelere. Özür dilerim. Dolanık foto ne demek? Dolanık foton şu demek. Ben şey örneğini veriyorum. CM2’lere örneğini veriyorum. Rahmetli Kemal Sunal’ın bir filmi vardı. İkiz Kardeşler var. Sürf Kardeşler miydi? Yok yok. İkiz Kardeşler var. İşte birisi kabadayı, diğerisi biraz daha bankada çalışıyor falan. Birinin üstüne işte nane limon dökülüyor. Öteki Allah diye bağırıyor falan böyle.
Buralarında bir ilişki var. Dolanık parçalıklar arasında böyle bir ilişki var. Ama burada şunu düzeltmek lazım. Einstein neden yanıldı sorusunun da aslında cevabı. İki tane parçalık yok aslında burada. Bunlar fizikte tek bir non-separable state diyoruz. Bunlar ayrılamaz durum. Aslında orada tek bir nicelikten bahsediliyor. Dolayısıyla bu parçalıkların birisi diğer ile ilişkili. Bunu haberleşme de kullanabiliyorsunuz. Kuantum görüntüleme de kullanabiliyorsunuz. Şimdi yeni bir kavram var. Kuantum internet.
Kuantum internet de kullanabiliyorsunuz bunları. Birçok farklı uygulamalar var. Ne fark ettiriyor internette veya haberleşmeye? Kuantum internet aslında bir internet değil. Sadece örnek veriyorum. İşte IBM, Google bir tane çip üzerinde örnek veriyorum. 500 tane kubit yapmaya çalışıyor. Kubit oradaki işlemci gibi düşünebilirsiniz. Bunun yerine işte bu Avrupa Birliği’nde yapılan bir proje bu. Amiral Gemisi programı. İşte 3 kubit İstanbul’da, 5 kubit Ankara’da. İşte 8 tanesi İzmir’de. Bunlar herhangi bir bağlantı olmadan konuşuyorlar.
Olanıklılığı kullanarak da işte bel eşitsizliğine bağlanıyor. Sanki aynı yerdeymiş gibi. Yani yerellik yok ya. Dolayısıyla sanki aynı yerdeymiş gibi toplamda kaç oluyor? 3, 5, 8, 16. 16 tane kubit sanki bir aradaymış gibi hesaplama yapabiliyorsunuz. Dolayısıyla Avrupa’nın… Ve aynı anda yapıyorlar bunlar. Evet. Avrupa’nın geneline yayılmış bir kuantum bilgisayarı düşünün. Bir hesap yapılıyor ama… Bütün bilgisayardan kuantum bilgisayarının, dünyadaki bütün bilgisayarın birbirliğine haberleştiği düşünün. Onunla ilgili şöyle bir uygulama var.
Yüksek frekanslı ticaret mi deniyor trading? Amerika’da özellikle çok yaygın bu. Orada bir kuantum fiberatta kuruldu Wall Street’e. Kuantum haberleşmede kullandığımız dolanık fotonlarla çok hızlı bir şekilde… Hani 10 milisaniyelerin bile önemi var orada. Dolayısıyla hızlı bir şekilde haberleşme, kriptografik haberleşme yaparaktan… Hani oradaki işlemleri daha hızlı yapmaları mümkün oluyor. Peki bunu bilmek… Yani bu ispatlanmazsa da etemini yapabiliyorduk o zamanın kudeyla. Bunun bir faydası olmadı. Bak.
Bereşitsiz ihlali deneyimlerinin bir faydası olmadı. Bereşitsiz ihlali deneyini biz deniciler şeyde kullanıyor. Mesela işte fotonların birini size gönderdim, birini Zafer Hoca’ma gönderdim. Dolanık oldukları için sizin normalde aynı anahtarı elde etmeniz lazım. Diyelim Erkcan Hoca’m oraya girdi ve sizin fotonlarınızı ölçtü. Ölçtüğünün aynısını size göndermeye çalıştı. Artık o gelen fotonlar ikiz değil. Sadece birbirine benzeyen fotonlar. Hani ikiz örneğini vermiştik ya. İkizlik bozuldu. Dolayısıyla artık siz aynı şeyi elde etmiyorsunuz.
İşte birinin üzerini çay dökülüyor, çekip öteki bağırıyor. Dolayısıyla biz burada kriptografik haberleşme yaparken araya birisi girdiği zaman iki tarafında haberi oluyor araya birisi girdi diye. Bunu nasıl yapıyoruz? İşte Eker91 protokolünde beleşitsiz ihlali deneyi yapıyoruz. Değer iki ile iki kökük arasını yani 3.8 arasında bir değer çıkarsa quantum’dur. Yani korrelasyonlar bozulmamıştır. İkinin altındaysa araya birisi girmiştir ve kırmaya çalışıyordur. Protokolu iptal edin çünkü dinleyen var.
Dolayısıyla kriptografik anlamda yüzde yüz bir güvenlik sağlıyor. Benzer şekilde bunun şeyde uygulamaları var. Görüntüleme ve algılama tarafında uygulamaları var. Yakın zamanda işte daha doğrusu yeni başlayan quantum lider projesi var. Savunma sanayi başkanlığı tarafından yaptığımız. Orada da hem görünmez hem de kandırmaya karşı dirençli bir quantum lider yaparak drone güvenliği sağlamak üzerine bir proje bu.
Peki biz bunu nasıl anlıyoruz? Kandırma yapılamama özelliği nasıl anlıyoruz? Yine beleşitsiz ihlali yapıyoruz. Beleşitsiz ihlali, beleşitsiz ölçümü yaptığımız zaman, bele ölçümü yaptığımız zaman bir algoritma sonucunda iki ile iki kökük arasında bir değer çıkması lazım. Bu çıkıyorsa tamam gerçekten karşıdan bir isim geliyor ve bizim gönderdiğimiz fotonlar ondan sekeyip geliyor. Onun altında bir değer çıkarsa birisi bizi kandırmaya çalışıyor. Güvenlik ihlallerini ölçmenin en kolay yolu. En kolayın ötesinde fizik kanunları tarafından korunan yok. Tağrı tarafından korunuyor yani. Evet yani evren buna izin vermiyor. Araya birisi girdiği anda siz araya birinin girdiğini çıkarabiliyorsunuz ve hani şey yapamıyorsunuz. Yani bu acaba bir mekanik bir yöntem bulayım, mühteşem bir mühendislik yapıp da araya bir şey gireyim diyemiyorsunuz çünkü fizik kanunları sizin şehrinizin… Sizin bir algoritma yazmanıza gerek yok. Bunun için kendi doğa yazmışlar temmolojik korumayı. Bununla ilgili alt şeyini oluşturmuş, doğa böyle alt yapıyı vermiş. O alt yapıyı da işte uygun şekilde kullanabilecek olursak araya kimsenin giremediği tam güvenli şey olmuş oluyor. Bildiğim kadarıyla hocam doğada dolanıklık yok. Ya da bizim kullanabileceğimiz bir dolanıklık yok. Bildiğim kadarıyla. Biz bunu laboratuvarda kendimiz yapay olarak yapıyoruz. Prensip olarak ama. Yok yok gerçek anlamda bildiğimiz fotonlar hani ölçeceğimiz fotonları…
Şöyle bir şey var tabi…
İlk Yorumu Siz Yapın