Doğal dolaşıma müdahale edilebilir mi? | Teke Tek Bilim
videosundan fısıltılanmıştır. Videoya ulaşmak için Linki kullanabilirsiniz https://www.youtube.com/watch?v=_xxawCQmunE.
Bir şey söyleyeyim mi? Bu doğal bir şey mi, yapma bir şey mi? Dışarıdan müdahale mi dolaşırlar, bulabilirler ne? Yoksa kendi kendine dolaşık olabilirler mi? Yani sonuçta doğanın kendi içerisinde belli süreçlerin sonucunda ortaya çıkan parçacıkların birbirine dolaşık olması……son derece doğal bir şey. Atomdaki elektronlar değil mi? Evet. Bu hani şey… Hatta…
Az önce şöyle başlamıştık, bu 1926’da işte Heisenberg, Schrödinger falan bu adamlar da onu, mesela……helium atomunda fark etmişler. O yüzden dolaşıklık… Doğanın……doğası da varmış. Ama tabii bizim burada söylediğimiz özel durumlar……insan olarak bize en pratik, en uygulaması ilginç olan aynı zamanda doğayı en……köşeye sıkıştırıp da…
…nasıl bir ilginç özelliği varmış diye bulmaya çalıştığımız durumlar. O yüzden de……hani……gene……hani……fizik kanunlarının içerisinde doğal olanın……harecinde de……biz böyle onu dürttürüp sistemi hadi bakalım sen böyle bir şey olabiliyor musun diye de baktığımız oluyor tabii ki. O sayede de işte bir sürü teknoloji çıkartmış oluyoruz. Orada şöyle bir durum var, hani doğada varsa da biz onu kullanamıyoruz. Ya şu an ki benim bildiğimde öyle bir deney yok. Kullanamıyoruz yani.
Yani biz haftalarca… Doğadakini kullanıyoruz. Sizden dolayı bu sorun… Tabii tabii laboratörde biz haftalarca uğraşıyoruz dolanık fotonları ya da ne bileyim farklı parçalıkları dolanık hale getirebilmek için. Siz kendi ürettiğiniz dolaşıklıkları kullanıyorsunuz ama doğada da zaten dolaşık sistemler var. Aslında belki şeye dokunabiliriz yani daha çok bugünkü konumuz Nobel olduğu için ve beleşitsizlikleri mesela… Kadir hocanın bahsettiği biz……kendimiz……kullanmamız için…
…bizim kendi oluşturduğumuz dolaşık mesela foton çiftleri. Bu mesela beleşitsizliklerinin……ihlalinde ilk başta Klauser……ve arkadaşı bunu yapıyor. Sonra devam ediyor……ASPEN’in yaptığı şey. Buradaki……konuşulan üç tane problemden bir tanesi……tam bununla ilgili. Buradan bir çift çıkardık diyorsunuz, bir foton çifti bu buraya gidecek, bu buraya gidecek ve bir takım ölçümler yapacaksınız.
Bir dakika, burada bir dedektör var, burada da bir dedektör var algılayıcı. Bu algılayıcı, burada bir fotonun bir şeyini ölçtüğünde nereden biliyoruz ki diğeri de……diğer fotonunkini ölçüyor. Belki başka bir çiftin……bir parçacını ölçüyor veya bu buraya giderken diğeri yolda. Yok oldu, bir şey oldu. İşte bu bu problem. Doğada bunlar……eğer biz kaynağını biliyorsak kullanabilir.
Fakat başka şeyler var. Doğada dolaşık çiftlerin……iki farklı kaynak tarafından eminmesi……çok ilginç sonuçlara……yolaçıyor. Belki daha ileride keşfedeceğimiz şeyler de var ama……bir fikir……duymuş olabilirsiniz EPR, işte Einstein Podolsky Rosen için kullanılan bir kısaltma. Bir de ER var. Einstein Rosen, ikisi yine aynı isim. Re’ler bizim İstanbul’a gelen Re. Einstein Rosen……Einstein Denklemleri, Genel Görecek Kurumun Denklemleri çözdüğümüzde bugün solucan deliği dediğimiz……ilk çözümleri……buluyorlar. Birer köprü bunlar. ER eşittir. Nerede köprü bunlar? Bunlar uzay zamanda yani…
Yani şöyle diyelim, çok özür dilerim, oraya girdim. Solucan deliğinin bizim fizikteki literatürdeki……profesyonel ismi ER köprüsü. Einstein Rosen köprüsü. ER eşittir, EPR diye bir denklema. Bu bir denklem değil. Yani SMC-Kara gibi bir denklem değil. Sembolik bir denklem. Burada iki……fizikçinin adı çok geçiyor. İşte bu şey……Maldasena ve Sasskind. Burada şeyi anlatmaya çalışıyorlar. Ya bu iki uzak…
…nokta arasındaki ilişki……aslında bir köprü kanalıyla, uzay zamandaki bir köprü kanalıyla olabilir diye. Onları buraya ne getirmiş? Demin iki hocamızın bahsettiği doğadaki dolaşık şiflerle ilgili. Şöyle bir soru. Elimizde bir dolaşık şif var. Doğada oluştu veya işte Kadir Hoca’nın laboratuvarında oluştu. Bunlar gidiyor. Burada bir tane kara delik var. Burada da bir kara delik var. Bu bunu yiyor, bu da bunu yiyor. Ve bunlar devam ediyorlar. Löp löp löp. İkisi birden yemeye devam ediyorlar.
Şişiyorlar ama……günün sonunda, günün sonunda dediğimiz belki 100 yılın sonunda, ikisi de……çok miktarda dolaşık çift paylaşmaya başlıyor. Ve sonunda kara deliğin çok az serbestlik derecesi var bunlardan bir tanesi. Speed dediğimiz ama bizim anladığımız anlamda hani spin deyince dönme gibi düşünme. Biraz daha karışık bir şey. Bu. Bunlar arasında bir ilinti. Yani kara delikler arasında bir dolaşıklık diye bir fikir var. Hatta bir grup bilim insanı…
…evrensel çekimin kuantum teorisinde buradan gidebiliriz düşüncesindeler. Ölçülebilir bir şeyler hesapladığınız sürece tabii ki……her yol mümkün. Dolayısıyla doğadaki dolaşık çiftler önemli. Peki Ercan Hoca, şey diyeyim. Einstein’ın bunu bu kadar ürkütücü bulmasını söylemeye, ürkütücü, korkunç demesinin… Yani……sonuçta Einstein realist birisi. Yani felsefe olarak…
…biz bakmasak bile bir şeylerin orada olduğu, ölçmesek bile onun……objektif bir gerçekliği olduğu……felsefesinde olan bir insan. Şimdi ama bu kuantum mekaninin……söylediği ilginç durumlar var. Yani bir sistem var. Özellikle bor tarafı iyice bu……tam uca götürecek olursak. Diyor ki……bir parçayla da herhangi bir sistemin……ölçüm yapılıncaya kadar özelliği yoktur. Hatta kendisi bile yoktur….noktasına götürüyor. Şimdi o yüzden de bu……bir anlamda ürkütücü değil mi? Yani……hani hepimiz biliyoruz ki şu anda, Einstein’ın kendi……aya bakmadığında ay yok mu oluyor orada? Ama acaba kuantum mekani bunu söylüyor mu? Kuantum mekani acaba bunu söylüyor mu? Bunu söylemiyor. Bu böyle şey. Hani ittirilmiş, karikatürze edilmiş hali ama……sonuçta……hani çok……temel seviyede en ufak tanecik için bile……bakmasak bile o özelliklerin orada olduğunu düşünen bir……felsefi pozisyonu var Einstein’ın. Dolayısıyla siz……böyle olmadığını söylediğiniz noktada bu bir anlamda ürkütücü. Başka bir ürkütücülüğü de işte……daha önce konuştuğumuz Einstein için……o yererlik çok önemli bir şey. Bütün kurgusunu……verinin……ya da herhangi bir sistemin bilgisinin……ışık hızından daha hızlı gidemeyeceği üzerine kurmuş ve bunun sayesinde de……hani……temel 20. yüzyıl fiziğinin çok büyük bir kısmını komple……baştan adeta……oluşturabilmiş bir insan. Şimdi bu kadar temel bir prensibinin……böyle bir yöntemle……adeta çevresinden dolaşılabiliyor olması… Peki bu şeyi gösteriyor mu yani? Bilginin ışık hızının……ötesinde hatta hızın da ötesinde bir hızla……gidebildiğini gösteriyor mu? Hayır. Şimdi buradaki……müthiş aslında. Bu……hani……evren……o kadar ilginç bir şey ki insanı……birkaç kere tokatlayabiliyor. Yani……böyle bir bakıyorsun, aaa müthiş bir şey. Acaba ışıktan daha hızlı bilgi verilecek bir yöntem mi buldu diyorsun. Hani onun için oturup işte bel eşitsizliği diyorsun bir sürü hesap hitap yapıyorsun. Ve ondan sonra gene aynı evren o kadar……nasıl diyeyim……müthiş bir oyuncu ki karşımızda……bu yöntemle hiçbir şekilde ışıktan hızlı bilgi iletemeyeceğini de……kitleyip ortaya koyuyor. Tam tersi göstermedi mi bu yani? Şimdi şöyle bir şey, sistemin……burada ölçümünü yaptığımızda uzaktakinin de……ölçüm sonucunu etkileyebileceği……doğru ama……buradan……karşı tarafa… Bunun çıkıştan……kararlaştırılmış bir şey olmadı daha doğru. Evet ama şimdi mesela ben şimdi bir bilgi yollamak istiyorsam aramızda bir……komünikasyon……algoritması ya da bir komünikasyon protokolü olması lazım. Ya aynı dil konuştuğumuz lazım ya ne……bileyim aynı morsu şey yapmamız lazım. Biz şimdi……bu taraftan bir ölçüm yaptığımızda ölçümün sonucunu……kendimiz görebilsek bile……diyelim ki yaptık burada yazı turayı belirledik, tura geldi bize. Şimdi ben şundan emin olabiliyorum. Siz de karşı tarafınızda ölçümünüzü yaptığınızda……ben burada turdaya görürsem siz yazı göreceksiniz. Bundan eminim. Ama…
…siz deney yaptığınızda, yazı gördüğünüzde benim de……tersine tura gördüğümü biliyorsunuz ama bunun üzerinden bilgi iletemiyoruz. Benim bilgi olabiliyorum şuna ihtiyacım var. Deney düzeni üzerinden anlatabilirim belki bunu. İkinci görsel de aslında bir deney. Kardeşim lafını keseceğim ama küçük bir şey diyeceğim. Daha basit bir dilde.
Bir fikir göndermek isteriz karşı tarafa değil mi? Yazı ya da tura. Yazı ise bir şey bilir, tura ise başka bir şey bilir. Ve bunların da birbirine ters çıktığı bir durum olsun. Biz kendi ölçümümüzün sonucunun ne çıkacağını etkileyemiyoruz. Bütün olay bu. Biz kendimiz bir ölçüm yaptığımızda… Ben A göreyim diyemiyoruz. O çıkıyor.
O yüzden bazen ekranlarda yanlış şeyler diyorum. Yani quantum mechanics’te bunu etkileyebildiğimizin……göresi. Eğer bunu derseniz en büyük hatalardan bir tanesini yaparsınız. Deney sonucu mükemmel bir şekilde rastgele. Evrenin en mükemmel zarı var orada. Ya yazı turası var. O nedenle… Evet bu yazı çıktığında o tura olabilir. Fakat……bunun ne çıkacağını biz burada belirleyemiyoruz. Hocam çok güzel söyledi. Bu aslında şey hani Morse’de de…
Morse alfabesinde bir kısalar bir de uzunlar var ya… Ben şimdi size bilgi yollamak istiyorsam……kısa ya da uzun basabilmek istiyorum. İkisinden birini bastığımda ve siz de onu alıyorsanız……bilgiyi ulaştırabileceğim. Ama ben……kısa ya da uzuna kendim basamıyorum. Ölçümü yaptığımda kısa ya da uzun kendiliğinden……rahsansı ortaya çıkıyor. Dolayısıyla bunun üzerinden bilgi iletimen mümkün olmamış oluyor. Bunu bağlayıp ondan sonra deneye geçeyim. Zaten bu teknolojilerden kullanılan teknolojilerden birisi de……quantum rahsanslığı üretici. O rast gelirken mükemmel zar denildi ya o zaten……o yüzden……böyle de bir teknoloji var, farklı uygulamaları var. Biraz önce şey… Bir de o zaman, pardon lafı kestim. O zaman mesela quantum bilgisayara göre mi görebiliyorsun rast gelimi yapacak quantum bilgisayar işleri? Quantum bilgisayarı farklı. Bu hani rast rahsanslığı üretici. Quantum bilgisayarında……farklı, tamamen farklı bir uygulama var. Saçma soruyu bırakalım. Bu bir beleşitsizliği ihlali deneyi var şu an ekranda. Hani deney neye benziyor diye düşündüğünüzde böyle bir şey. Burada bir tane laser var ortada. Oradan çıkan……ışıktaki fotonlar……altı tane kristal var orada. Onlarla etkileşime girerek dolanık fotonları oluşturuyor. Tabii aslında iki tanesini biz dolanık fotona oluşturmak için kullanıyoruz. Geri kalanları……o fotonları dolanık hale getirmek için. Az önce deyim ya doğada var da biz onu kullanamıyoruz. Yani biz…… uğraşmamız gerekiyor üzerine. Çok kolay çünkü quantum bir girişim deneyidir bu aslında.
Burada dolanıklık. Burada ondan sonra dolanık fotonları aldıktan sonra ortada kaynak burada görünüyor. Ortada kaynak var. Sol taraftaki dört detektör… Sol taraftaki dört detektör……ölçümü yapan bir taraf……sol taraftaki detektör ben oluyorum. Sağ taraftaki detektör siz oluyorsunuz. Sol taraftaki dört detektör bir ölçüm yapan taraf. Diğer taraftaki dört detektör de diğer ölçüm yapan taraf.
Şimdi burada aynı yerde yapıyoruz ama beleşitsizliği hilali deneyi yapıyoruz burada. Bir tanesini alıp da evrenin öbür ucunu götürdüğünüz zaman da……birisini hemen ölçüyorsunuz. Diğerini çok sonra ölçeceksiniz ya……yine dolanıklık özelliklerini görebiliyorsunuz. Beleşiksizliği hilali yapabiliyorsunuz. Yani……yerel gerçekliğin olmadığını gösterebiliyorsunuz. Hatta……bu deneyi çok iyi anlayan birisi 91 yılında Arthur Eckhart……arada bir tane klasik haberleşme kanalı eklediğimiz zaman aslında anahtar dağıtımı yapıyoruz. Diye dolanıklık tabanında anahtar dağıtımı protokolünü buluyor. Eckhart 91 protokolünü. Aslında bu beleşitsizliği deneyi……araya bir tane sadece tek bir adımla klasik haberleşme. Hocamın bahsettiği……işte ölçüler de……ne olduğunu ikisi de bilmiyor, bir konuşmaları lazım, haberleşmeleri lazım. Doğru o haberleşme olmadan zaten……ne beleşitsizliği hilali yapabiliyorsunuz ne de anahtar dağıtımı hiçbir şey yapamıyorsunuz. Zaten o… Anahtar dağıtımı ne demek? Orada çıkan ölçüm sonuçları vardı ya sıfırlar biriler. O…
Mesela diyelim Zafer hocamla Ekrem hocam ölçüm yaptılar. İşte sıfırsa karşıdaki birdir. Ve tam tersi. Burada ne ölçüldüyse karşı taraftaki tam zıttı. Ya da aynısıdır. Yani korilasyon birebirdir. Dolayısıyla……ölçüm sonuçlarını paylaşmadan……anahtar dağıtımını yapabiliyorsunuz. Çünkü bu kriptografi en önemli problemlerden biri……güvenli bir şekilde anahtarı……ulaştırmak. İşte bu soğuk savaş zamanında ajanlar kullanılıyordu mesela. Şu an mümkün değil çünkü çok ihtiyaç büyüdü.
Dünya nüfusunun belli bir kısmı kurye ya da ajan olamaz.
Dolayısıyla bunu farklı bir teknolojiyle yapmamız lazım ki kuantum bilgisayarla saldırılara karşı güvenli hale gelsin.
İlk Yorumu Siz Yapın